Reddet, Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür, Çürüt.
Bea Johnson’un ”Sıfır Atık Ev” kitabı Türkçe olarak yayında.
“Yeryüzü, taşları, ağaçları, kuşları ve sularıyla eğer özgür ve sağlıklıysa, ona yakın yaşayan, ondan beslenen insan oğulları ve kızlarına muazzam bir hayat verir. Ve yaşamı paylaştığı diğer her şeyle bağlı olduğunu öğretir.”[1]
Yeryüzünün insanlık için var olduğu, insanın en üstün yaşam formu olduğu düşüncesi; doğanın bir parçası olduğumuzu unutturup, doğanın bizden ayrı bir şey, bir yer olduğu düşüncesi; yaşamı paylaştığımız diğer her şeyi bizlere unutturmuş gibi.
İnsanlık yararına, insanlık için, hız, kullanışlılık, zaman kazanma, zamanı satın alma. Kim bu insanlık, ve neden illa ki insanlık yararına? Ya kazanmaya çalıştığımız zaman ne için, neye ayırmak için? Oysa herhangi bir şey ona zaman ayırdıkça, onunla zaman geçirip hemhal oldukça anlam kazanmaz mı?
Günümüzde bu kavramlar uğruna hayatımız çokça tek kullanımlık plastik ürünlerle çevrelenmiş durumda. Hayatımızın o kadar içindeler ki çoğunlukla farklarına bile varamıyoruz. Geri dönüşüm fikri, plastiklerin geri dönüşüme atılıyor olması vicdanımızı birazcık da olsa rahatlatıyor gibi. Oysa geri dönüşüm sandığımız kadar kolay bir süreç değil; ve birden fazla değişkene bağlı. Geri dönüşüme uygun ürünler üretmek, üreticiler için ciddi bir maliyet gerektiriyor. Tüketicilerin, bulabilirlerse belediyeler tarafından geri dönüşüm kutularına attıkları plastikler, geri dönüşüm sırasında kalitelerini kaybedip tekrar kullanılacak hala gelemedikleri için geri dönüştürülemiyorlar. Yani geri dönüşüm dediğimiz olgu sandığımızdan çok daha karmaşık ve uzun soluklu bir süreç.
Peki ne yapmalı? Bu sorunun cevabını arayanlara, dünyada 26 dile çevrildikten sonra Türkçe’ye Sinek Sekiz Yayınevi tarafından kazandırılan Sıfır Atık Ev kitabı bir rehber niteliğinde.
Sıfır Atık Ev’in yazarı Bea Johnson, tam beş maddeyle neler yapabileceğimizi özetliyor:
Reddet, Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür, Çürüt.
Bea Johnson evlenip Amerikan rüyası yaşamak için A.B.D.’ye yerleşen bir Fransız. Hayata daha çok dahil olabilme umuduyla, şehir merkezine uzak 250 metrekarelik evinden, küçük fakat merkeze daha yakın bir eve taşınmasıyla başlıyor farkındalığı. Eşyaya olan bağımlılığını ve onlara harcadığı zamanın farkına varıyor önce. Eşya azaltmakla başladığı süreç, tüm evine, mutfağına, satın aldığı her şeye dair kazandığı farkındalıkla son buluyor. Ve sıraladığı beş madde ile birlikte Sıfır Atık Ev kavramı da ortaya çıkıyor.
1. İhtiyacın olmayanı REDDET.
Atığı azaltmanın birincil yolu tüketimimizi sınırlamak. Reddetmediğimiz her şey, onları de kabul etmiş olduğumuzu gösteriyor ve böylece yerine yenisinin konması için üretime teşvik ve devam ediliyor. Kafelerde soğuk içecek sipariş ettiğinizde ‘İçeceğime lütfen pipet koymayın.’ diyebilirsiniz. Böylelikle size sorulmadan içeceğinize konan pipeti reddetmiş olursunuz. Mataranızı yanınızda taşıyabilir, beklenmedik alışverişler için katlanıp küçülen alışveriş torbalarını çantanızda taşıyabilirsiniz.
2. İhtiyacın Olanları ve Reddedemediklerini AZALT.
İhtiyacınızdan fazla olanları sorgulamak ve elden çıkarmak bu aşamanın temeli. Gerçekten ihtiyacınızın olup olmadığını sorgulamak, fazlasını paylaşmayı ve iletişim kurmayı da beraberinde getiriyor.
3. Tükettiklerini, Reddedemediklerini ve Azaltamadıklarını YENİDEN KULLAN.
Kavanozlar, pazar çantaları, cam şişeler, şarj edilebilir piller yeniden kullanım için ilk akla gelenler olsa da eskiyen çarşaflar, havlular, yeniden kullanım için değerlendirilmeyi bekliyorlar. Eskiyen çarşaflardan alışveriş ve saklama için keseler, bez torbalar yapmak mümkün.
4. Reddedemediğini, Azaltamadığını ve Yeniden Kullanamadığını GERİ DÖNÜŞTÜR.
Geri dönüşüm; üreticiler, belediyeler, tüketiciler ve geri dönüşüm firmalarını da içeren çok başlı ve zorlu bir süreç. Yeterli düzenleme ve farkındalığın olmaması ise geri dönüşümü çözüm olmaktan çıkarıyor. Bizlere düşen, atıklarımızı geri dönüşüme sıra gelene kadar değerlendirmek, değerlendiremiyorsak da doğru noktalara bırakmak.
5. Kompostta ÇÜRÜT.
Kompost yani gübreleştirme işi şehirli insan için çok yeni. Organik atıkların birden fazla uygulanabilir yöntemle gübreye dönüşümüne verilen ad ise kompost. Özellikle mutfak artıkları kompostun bir numaralı elemanları. Çöp olarak görülen bu organik atıklar uygun ortamda gübre halini alıyorlar. Ve oldukça yararlı olan kompostlar her geçen gün mineral madde açısından zayıflayan topraklarımızın kaybettikleri mineral maddeleri geri kazandırmak için en iyi yöntemlerden biri.
Mutfakta Sıfır Atık
Sıfır atığın baştan sona en keyifli uygulanabileceği yer ise mutfak. Tohumdan tabağa geçen süreçleri öğrenmek mucizelere tanıklık etmek gibi bir şey. Bildikçe değişen, dönüştüren bir yer mutfak. Mutfakta zaman geçirdikçe, daha fazla ne yapabilirim, daha farklı nasıl kullanabilirim diye düşündükçe görüyorum ki; zaten anneannemin ve onun genç kızlığında yaşadığı evin temeli de mutfakta sıfır atığa dayanıyormuş. Bizler şehirleştikçe, şehrin karmaşası ve hızına karıştıkça, seçimlerimizin sonucunu düşünmez olmuşuz.
Mutfakta sıfır atığın adımlarını baştan sonra tek bir üründen birden fazla şey yaparak denemek mümkün. Süt, sanırım bunun en güzel yolu. Sütten biraz içmeye ayırdıktan sonra bir kısmıyla yoğurt ve peynir yapmak… Hem de çeşit çeşit peynir yapabilir; vaktinde tüketemediğiniz ekşiyen sütü dahi kestirip çökelek ve lora uzanabilirsiniz.
Pazarları gezin. Bugüne kadar mutfağınıza almadığınız sebze ve meyvelere şans verin; ve onları nasıl pişireceğinizi satıcısından öğrenin. Zaten kullanmaya aşina olduğunuz sebze ve meyveleri daha fazla ve farklı nasıl değerlendirebileceğinizi düşünün. Bugüne kadar attığınız, ayıkladığınız sapları çorba yapın; veya fırınlayarak çerez yapın.
Baharatlarını kendiniz yetiştirmeyi deneyin. Cam kenarında, balkonunuzda ya da mutfağınızın güneş alan bir yerinde ufak bir saksıda baharat bitkilerini yetiştirmeniz mümkün. Kullanacağınız kadarını kendi saksınızdan alma keyfini yaşayın.
Kullanamayacağınız sebze ve meyve artıklarını ise eviyenizin altında kuracağınız bir kompost kabında çürütün. Oluşan kompostunuzdan bir miktar baharat saksınızda kullanabilir; veya en yakın toprağa gömebilirsiniz.
Kısacası reddedin, azaltın, yeniden kullanın, geri dönüştürün ve çürütün.
KAYNAKLAR:
Sıfır Atık Ev, Bea Johnson, Sinek Sekiz Yayınevi, İstanbul, 2019
Zehirsiz Ev, Mercan Yurdakuler, Modus Kitap, İstanbul, 2018
https://www.ekolojikdonusum.com/
NOTLAR:
[1] Azime’nin Yumağı, İrem Çağıl, Sinek Sekiz Yayınevi, İstanbul, 2019
